Co robi gluten w organizmie? Co warto wiedzieć o jego działaniu

Gluten to jedno z tych słów, które w ostatnich latach zrobiło zawrotną karierę. Widzimy je na opakowaniach, słyszymy w reklamach, a rozmowy o diecie bezglutenowej pojawiają się przy niejednym stole. Jednak zanim zdecydujemy, czy gluten to rzeczywiście wróg numer jeden, warto zrozumieć, co dzieje się w organizmie po jego spożyciu – i jakie choroby może wywołać.

Czym właściwie jest gluten?

Gluten to mieszanina białek roślinnych – głównie gliadyny i gluteniny – naturalnie występująca w ziarnach pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa (chociaż w przypadku owsa problematyczne bywa głównie zanieczyszczenie glutenem podczas produkcji). To właśnie dzięki glutenowi ciasto jest elastyczne, sprężyste i łatwe do uformowania. Ma doskonałe właściwości technologiczne, ale dla niektórych osób może być poważnym problemem zdrowotnym.

Co dzieje się w układzie pokarmowym po spożyciu glutenu?

U zdrowej osoby gluten jest trawiony tak jak inne białka – enzymy rozkładają go na mniejsze cząsteczki, które organizm wykorzystuje jako źródło aminokwasów. Jednak w przypadku części ludzi ten proces wygląda zupełnie inaczej.

U osób z celiakią, nadwrażliwością na gluten lub alergią na gluten reakcja organizmu jest nieprawidłowa. Najczęściej dochodzi do pobudzenia układu immunologicznego, który traktuje gluten jak zagrożenie, uruchamiając procesy zapalne.

Jakie choroby powoduje gluten?

Celiakia to najpoważniejsza choroba związana z glutenem. W jej przebiegu układ odpornościowy atakuje własne jelita, prowadząc do uszkodzenia kosmków jelitowych – drobnych wypustek odpowiedzialnych za wchłanianie składników odżywczych. Skutkiem są niedobory witamin i minerałów, problemy trawienne, utrata masy ciała, bóle brzucha, a także objawy pozajelitowe, takie jak anemia, problemy skórne czy zaburzenia nastroju.

Warto podkreślić, że celiakia to choroba genetyczna. Osoby nią dotknięte muszą przestrzegać ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie.

Alergia na gluten – nie myl z celiakią

Alergia na gluten to zupełnie inny mechanizm niż celiakia. W tym przypadku układ odpornościowy reaguje nadmiernie na obecność białek glutenu, traktując je jak alergen. Objawy alergii pojawiają się zazwyczaj szybko po spożyciu i mogą obejmować pokrzywkę, obrzęk, biegunkę, a nawet duszności. Co ważne – alergia może minąć z wiekiem, w przeciwieństwie do celiakii.

Nadwrażliwość na gluten nieceliakalna

To trzecia, często mylona z celiakią przypadłość. W nadwrażliwości nie ma uszkodzeń jelit ani reakcji alergicznej, ale pojawiają się nieprzyjemne objawy po spożyciu glutenu: bóle brzucha, wzdęcia, zmęczenie, mgła mózgowa. Mechanizm tej nadwrażliwości nie jest do końca poznany, ale osoby z taką diagnozą również odczuwają poprawę po eliminacji glutenu z diety.

Gluten a zdrowie jelit i mikrobiota

W ostatnich latach coraz więcej mówi się nie tylko o celiakii i alergii, ale też o wpływie glutenu na kondycję jelit oraz tzw. mikrobiotę, czyli florę bakteryjną układu pokarmowego. Badania pokazują, że u osób z celiakią spożywanie glutenu prowadzi do uszkodzenia nabłonka jelita cienkiego, co może skutkować przenikaniem niepożądanych substancji do krwiobiegu i rozwojem stanu zapalnego.

U osób bez rozpoznanej choroby również obserwuje się pewne reakcje organizmu na gluten – nie są one jednak jednoznacznie potwierdzone jako szkodliwe. Nadal trwają badania, czy gluten wpływa na skład mikrobioty jelitowej u osób zdrowych, jednak nie ma jednoznacznych dowodów na to, że jego spożycie może negatywnie oddziaływać na zdrowy układ pokarmowy.

Gluten a ukryte objawy — na co zwrócić uwagę?

W przypadku nietolerancji lub nadwrażliwości na gluten objawy nie zawsze są oczywiste. Oprócz dolegliwości trawiennych, takich jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunki, mogą pojawić się także:

• zmęczenie i senność po posiłkach,
  
  
• bóle głowy,
  
  
• bóle stawów,
  
  
• problemy skórne,
  
  
• wahania nastroju.
  
  

Właśnie dlatego wiele osób latami nie kojarzy swoich problemów z dietą. Gluten nie musi powodować nagłej i ostrej reakcji — czasem jego wpływ na organizm jest rozciągnięty w czasie i trudny do zauważenia.

Jak sprawdzić, czy gluten Ci szkodzi?

Jeśli podejrzewasz, że po zjedzeniu produktów zawierających gluten czujesz się gorzej, pierwszym krokiem jest diagnostyka. Nie warto samodzielnie przechodzić na dietę bezglutenową bez wcześniejszych badań — może to bowiem utrudnić postawienie prawidłowej diagnozy.

W diagnostyce wykorzystuje się:

• badania krwi (przeciwciała IgA, IgG przeciw transglutaminazie tkankowej, endomysium, deamidowanym peptydom gliadyny),
  
  
• testy alergiczne (w przypadku podejrzenia alergii na gluten),
  
  
• badanie genetyczne (HLA-DQ2 i HLA-DQ8 – w kierunku predyspozycji do celiakii),
  
  
• biopsję jelita cienkiego (w celu potwierdzenia uszkodzenia kosmków jelitowych).
  
  

Dopiero na podstawie wyników badań lekarz może postawić diagnozę i zaproponować odpowiednie leczenie — zazwyczaj dietę eliminacyjną.

Dieta bezglutenowa po diagnozie — jak sobie poradzić?

Jeżeli okaże się, że gluten jest dla Ciebie problemem, nie oznacza to konieczności rezygnacji z dobrego jedzenia. Dziś dostępnych jest wiele produktów certyfikowanych jako produkty bezglutenowe, które pozwalają skomponować smaczne, zdrowe i różnorodne posiłki.

W sklepie bezglutenowyhert.pl znajdziesz szeroki wybór pieczywa, mąk, przekąsek i gotowych mieszanek bez glutenu — dzięki nim przejście na dietę jest prostsze i mniej stresujące.